Æskubrunnur eða nýtt æði? Nr.II

Fiskihlaup á veisluborðum

Hefur þú smakkað fiskihlaup - þetta sem var vinsælt á veisluborðum áttunda áratugsins? Þá varstu mögulega að borða kollagen óafvitandi því hlaupið sem heldur réttinum saman og kallast venjulega matarlím eða gelatín er unnið úr kollageni.  Orðið kollagen (e. collagen) er tekið úr grísku þar sem kolla þýðir lím og viðskeytið -gen þýðir afurð og vísar til þess að áður fyrr var lím búið til með því að sjóða húð, sinar og bein af spendýrum. Matarlím eins og við þekkjum það er m.a. vinsælt í sultugerð og ísframleiðslu en sykur sem er búið að bæta í margar af þessum vörum gerir þær slæmar fyrir húðina. Kollagen leynist því víða og ef til vill hugsar maður sig tvisvar um áður en maður sniðgengur næst fiskihlaupið á veisluborðinu.

 

Það sem heldur þér saman

Í þessu samhengi er því oft talað um kollagen sem lím líkamans en mér finnst betra að hugsa um kollagen sem eitt af byggingarefnum líkamans. Líkt og við getum notað timbur til að byggja hús þá notar líkaminn kollagen til að byggja t.d. æðar, þarma, lungu, bein, brjósk, sinar, liðbönd og að sjálfsögðu húðina okkar. Við getum venjulega valið mismunandir viðartegundir og það sama gildir um kollagen. Líkaminn notar mest kollagen I sem finnst í sinum, beinum, æðum og húð. Aðrar algengar tegundir eru kollagen II í brjóski, kollagen III í fituvef og öðrum bandvef, kollagen IV í ysta lagi húðarinnar (e. basal lamina) og kollagen V í hári og fylgju. Kollagen getur einnig tengst öðrum efnum í líkamanum og fær þannig sérstaka eiginleika. Til dæmis binst kollagen við kalsíum í beinum sem gerir þau hörð en jafnframt nægilega sveigjanleg til að þola mikið álag. Ef við segjum að húðin sé eins og þriggja hæða hús þar sem risið er yfirhúð, miðhæðin leðurhúð og jarðhæðin undirhúð, þá er kollagen m.a. stillansarnir á miðhæðinni og undirstaðan sem heldur uppi gólfinu á risinu. Kollagen er þannig megin uppistaða húðarinnar og ef við þurrkum húðina eins og harðfisk þá vegur kollagen um 75% af þyngd hennar.

Kollagen er þannig mikilvægt prótein, ekki bara vegna þess að það er um 30% af öllum próteinum í líkamanum, heldur af því að það gefur okkur mikinn styrk og burðarþol. Ef það færi í sjómann við stál þá myndi kollagen bera sigur - það er sterkara en stál!

 

Er kollagen fæðubótarefni þá bara matarlím?

Það sem að ofan er ritað er svolítil einföldun því heil kollagen prótein ættu enga von að komast óhindrað úr dýraafurðum, gegnum meltingarveginn og inn í kroppinn okkar. Þarmarnir geta t.d. ekki flutt svona stór prótein inn í blóðrásina.

Kollagen fæðubótarefni er oftast framleitt úr fæðu sem var áður hent því við borðum venjulega lítið eða ekkert af henni, t.d. húð, beinum og brjóski af svínum eða nautum. Einnig er vinsælt að framleiða kollagen úr fiskroði. Þar sem þessar afurðir geta verið svampar fyrir málma og önnur efni sem við viljum forðast er mikilvægt að vita hvaðan þær koma og að velja vörur frá framleiðslufyrirtækjum sem hafa gæðavottun.

Þegar þessar afurðir eru hitaðar í vatni brotnar kollagenið niður í smærri einingar sem synda út í vatnið og kallast þá matarlím eða gelatín. 

Þá er bara hálf sagan sögð. Til að framleiða kollagen í fæðubótarefni er gelatín leyst upp í enn smærri einingar með svokölluðu vatnsrofi (e. hydrolized) þannig að nú hanga saman tvær eða þrjár aminósýrur. Til að setja það í samhengi þá þarf um 3000 aminósýrur til að framleiða eitt kollagen prótein. Það sem okkur er selt sem kollagen er því í raun ekki kollagen prótein heldur lítil peptíð sem eitt sinn voru kollagen prótein. Það sem er jákvætt við að fá kollagenið í þessum litlu einingum er að kroppurinn okkar á auðveldara aðgengi að þeim.

Þegar við kyngjum kollageni ferðast þessi litlu peptíð úr görninni í blóðið og þaðan í húðina, liðina og víðar (samkvæmt dýrarannsóknum). Sumir halda því fram að kollagen úr fiski eigi greiðari leið inn í líkamann því þau eru smærri en úr nautum eða svínum. En hvað gera þessi kollagen peptíð í húðinni? Nú eru vísbendingar um að þau geti ýtt við smiðunum (frumunurnar) í húsinu (húðinni) sem fara að byggja meira kollagen. Í næsta pistli ætlum við að tala um af hverju smiðirnir þreytast með aldrinum og verkfærið sem þeir þurfa til þess að byggja kollagen.

 

Lára G. Sigurðardóttir

Æskubrunnur eða nýtt æði? Nr.I

Hrukkur minnka, húðin verður fallegri, hárið heilbrigðara og liðamótin mýkri ef við bætum kollageni á innkaupalistann - ef marka má auglýsingar. Vinsældir kollagens hafa aukist svo mikið að fyrir ári síðan var nær ómögulegt að finna það í búðum en núna er erfitt að sjá það ekki. Auk þess eru sífellt fleiri vörumerki að bætast í hillurnar. 

Þó svo að það sé gott að eldast (já, það er vísindalega staðfest að við verðum hamingjusamari með árunum) þá þarf maður ekki að slá hendinni á móti lausnum sem lina öldrunareinkenna og gera mann aðeins hressari og sætari.

Eitt af öldrunareinkennunum sem bættist í safnið mitt var að augnhárin byrjuðu að tína tölunni - þessi sem áður nudduðust í gleraugu og byrgðu sýn. Á meðan ég var að gera upp við mig hvort ég ætlaði að taka í sátt augnhárin sem ég gat nú talið á fingrum annarrar handar eða fá mér gerviaugnhár ákvað ég að prófa kollagenið sem við vorum nýbúnar að taka í sölu hjá HÚÐIN skin clinic, því ég á erfitt með að mæla með einhverju án þess að hafa gert tilraun á eigin skinni.

Ég hafði reyndar pantað mér tíma í augnháralengingar til öryggis en biðin var nokkrar vikur. Sumum finnst þetta kannski pjatt en það sem er óþarfi fyrir einn getur skipt máli fyrir annan.

Ég tók kollagenið samviskusamlega. Fjögur hylki að morgni á fastandi maga og önnur fjögur áður en ég fór í háttinn - samtals 2 grömm á dag. Eftir þrjár vikur afbókaði ég lengingarnar því augnhárin byrjuðu að spretta fram. Það var líkt og þau hefðu vaknað úr djúpum dvala. Þessi gömlu góðu voru komin aftur, kannski ekki eins og þegar ég var tvítug en þau duga mér.

Í sannleika sagt bjóst ég ekki við þessu og fór að velta fyrir mér hvernig kollagen geti haft þessi áhrif. Þar sem ég er alin upp að hluta í vísindum set ég alltaf spurningarmerki við fæðubótarefni því í sumum rannsóknum hafa þau reynst skaðleg og í öðrum rannsóknum gagnslaus. Því lagðist ég í rannsóknarleiðangur og í næstu þremur pistlum ætla ég að deila með ykkur því sem ég komst að. Hvað er eiginlega þetta kollagen - er það æskubrunnur eða enn eitt tískuæðið?

Skulda­dag­arn­ir koma fram um fer­tugt

Okkar mikilvægasta klæði kemur í litrófi frá hvítu, svörtu og allt þar á milli. Stundum ber það keim af gulum lit og stundum út í rautt. Það heldur á okkur hita og kælir ef okkur verður heitt. Það endist okkur út lífið, ver okkur gegn innrás sýkla og reynir að forða okkur frá skaða - eins og einhverju beittu eða brennheitu. Það er nokkuð sjálfbært og endurnýjar sig á 28 dögum en byrjar að þynnast þegar það nær 25 ára aldri. Klæðið á það til að verða lúið, bæði með aldrinum og sérstaklega ef það veðrast mikið og við pössum ekki nógu vel upp á það eins og að bera á það reglulega áburð. Stundum koma skemmdir í það sem þarf að fjarlægja og þá er gatið saumað saman með nál og tvinna.

 

Veðruð klæði

Okkur áskotnast einungis eitt slíkt klæði sem húðin okkar er - okkar stærsta og berskjaldaðasta líffæri sem verður oftar en ekki fyrir barðinu á umhverfi eða líferni. Sólböð og streita setja mark sitt á hana. Fyrir vikið eldist húðin oft hraðar en augun sem horfa á hana í speglinum. Þú getur séð hvernig klæðið þitt hefur staðist tímans tönn með því að bera saman húðina við handarkrika og handarbak eða húðina yfir sköflungi og innan á læri.

Ég gleymi aldrei þegar húðlæknirinn sagði við mig að ég væri komin með húðskemmdir á fótleggjunum. Ég var 25 ára. Í stuttri forsögu urðu mín fyrstu kynni af ljósabekk þegar ég var tíu ára því þá var talið hollt að senda veikluleg börn í ljósaböð. Við tóku sokkabandsárin með sólböðum og sólarlandaferðum. Þá þótti hallærislegt að nota sólarvörn en smart að löðra húðina í olíu. Markmiðið var að verða vel rauð og brenna smá til að verða brúnni.

 

Skuldadagar

Skuldadagar koma venjulega aftan að manni á fertugsaldri, þegar kemur að því að súpa seyðið af því að hafa ekki hugsað betur um húðina meðan maður var ungur og ódauðlegur. Sumum finnst hégómlegt að velta sér mikið upp úr hvernig húðin eldist. En markmiðið í lífinu ekki að fara krumpulaus í gengum það heldur frekar hugsa um húðina þannig að hún endist okkur vel og þjóni hlutverki sínu sem eitt af líffærum okkar. Þegar ég var yngri var lítið vitað um skaðsemi útfjólublárra geisla og almennt ekki verið að velta sér upp úr hvað maður getur gert til að viðhalda fallegri húð. Sem betur fer er það breytt.

 

Heilbrigð húð

Síðan ég hóf læknanám hefur húðin sem líffæri heillað mig og eftir að ég fór sjálf að vinna við húðmeðferðir jókst áhuginn á þessu magnaða klæði sem við skörtum ævilangt. Í næstu pistlum langar mig því að deila með ykkur það sem ég hef lært með því að kafa dýpra í fræðin á bak við heilbrigða húð og segja ykkur í leiðinni frá tilraunum sem ég hef gert á sjálfri mér, þegar við á. Til dæmis, hvað er þetta kollagen? Er eitthvað vit í að bæta því í matarkörfuna?

En þangað til næst, þá skulum við sjá fegurðina í þessu einstaka klæði sem við skörtum, fagna lífsreynslunni sem hefur skráð sögu sína í það og hugsa um húðina eins og okkar dýrmætustu gersemi svo okkur megi líða sem best í eigin skinni. 

 

Lára G. Sigurðardóttir